Seddülbahir Cephesi

Çanakkale Savaşı Seddülbahir Cephesi başlıklı yazımızda 25 Nisan 1915 tarihinde Seddülbahir bölgesine 5 ayrı plaja yapılan çıkarma harekatlarını ve sonrasındaki muharebeleri inceleyeceğiz.

Seddülbahir Cephesi

25 Nisan 1915 tarihinde Gelibolu Yarımadasının en güney ucu olan Seddülbahir Bölgesine Akdeniz Seferi Kuvvetinin üç ana çıkarma bölgelerinden biri olmuştur. Bunun için beş çıkartma sahili seçilmiş ve ilk aşamada çıkartmanın akabinde Seddülbahir Köyünden yaklaşık 6 km mesafede bulunan 240 rakımlı Alçıtepe alınacak. Çıkarma sahilleri ile yarımadanın en güney kısmı güvenli hale getirildikten sonra Kilitbahir Platosuna ilerleyip mümkünse Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu birlikleri ile buluşarak Boğazda bulunan Tabya ve Tahkimatlar ele geçirilecek.

Çıkartmayı gerçekleştirecek olan İngiliz 29. Tümeni ve Kraliyet Donanması Tümeni birlikleri olup karşılarında 9. Tümenin 26. Alayın 2, 3 ve 4. Tabur birlikleri yer alır.

Pınarcık Plajı – Y Beach

60 metrelik dik bir yamacı olan bir çakıl taşı sahiline sahiptir Pınarcık Plajı.

1st King’s Own Scottish Borderers, South Wales Borderers, Plymouth Battalion ile Royal Marines Birliklerine bağlı yaklaşık 1000 kişi saat 06.20 de çıkartmayı gerçekleştirmişlerdir. Bu sahilde tek bir Türk Askeri dahi bulunmamasından dolayı çıkartma esnasında kayıp yaşanmamış, fakat Komutanlar arasında bir iki başlılıktan dolayı kayda değer bir ilerlemede sağlayamamışlardır. Kirte Köyüne kadar bir keşif kolu ilerlemiş ve geri gelmişlerdir. Ayrıca İkiz Koyuna, Güneye doğru ilerleyip orada birlikler ile bağlantı kurmak isteseler de Zığındere Plajında bulunan Türk kuvvetleri buna engel olmuşlardır. Kraliyet Donanma gemileri Amethyst, Sapphire ve Goliath Türk birlikleri üzerine ateş açtılarsa da savunmayı kıramamış ve özellikle yüksek Subay kaybı ile birlikte öğlenden önce Pınarcık Plajı düşman askerler tarafından terk edilmiştir.

İkiz Koyu – X Beach

180 mt uzunluğunda dar bir kumsala ve 15 metrelik bir yamaca sahipti İkiz Koyu.

Sabah saat 06.00 sularında Implacable gemisi ateş açarak sahili çıkartma için uygun hale getirmiş ve akabinde 1st Enniskillen Fusiliers ile 1st Border Regiment birlikleri karaya çıkmışlardır. Kirte yönünden Türk Topçu atışına maruz kalsalar da, Implacable atışları ile Türk Toplarını susturmuş ve birlikler Tekke Koyuna çıkartma yapan birlikler ile birleşmek amacıyla güneye doğru ilerlemişlerdir.

Bu noktada bulunan 2. Tabur 6. Bölüğün den 9 askerimiz gözetleme postası olarak mevcut olup, bir Şarapnel Bombası ile şehit olmuş ve cesetleri çıkartma yapan düşman askerleri tarafından bulunmuştur.

Tekke Koyu – W Beach

Tüm seçilen sahilleri arasında çıkartma için en uygun sahildir. Yaklaşık 350 metre uzunluğunda bir kumsal sahil şeridi, sağlı sollu yamaçlar mevcut ve ortada yavaş mehili yükselen bir geçit ile içerlere ilerlenmektedir.

Sabah saat 05.00 sularında gemilerden bombardıman başlamış ve 06.00 gibi 1st Lancashire Fusiliers Battalion çıkarmayı başlatmışlardır. 26. Alay 3. Tabur birlikleri sahili savunmaya hazırlıklı olup birçok düşmanı askerini durdursalar da, arkalarına sızan bazı İngiliz askerleri Türk askerlerini susturmuş ve çıkartmanın devamını sağlayabilmişlerdir. Saat 09.00 civarında ikinci dalga olan 4th Worcesters karaya çıkmış ve Tekke Koyu güvenli hale getirilerek İkiz Koyuna çıkan birlikler ile bağlantı kurularak akşamüstü o bölgedeki tüm Türk savunması düşman elline geçmiştir.

Çıkarma “ Lancashire Landing “ olarak ta adlandırılmakta olup, bu birliğe bağlı 6 asker Victoria Cross ile onurlandırılmışlardır ve İngiliz Askeri tarihinde “ Six VC’s befor beakfast “ olarak bahsedilmektedir.

Ertuğrul Koyu – V Beach 

300 metre uzunluğunda ve 10 metre genişliğinde bir kumsal, batısında üzerinde Ertuğrul Tabyasını bulunduğu 40 metre yüksekliğinde bir yamaç ile doğusunda Seddülbahir Kalesi ile Köyü yer almaktadır. Ortadan ise kumsaldan sonra 100 metre genişliğinde bir mehili ile Eski Hisarlık (Hill 141) mevki ne ulaşıyorsunuz.

Ana çıkarma sahili olarak seçilmiş olup, saat 05.00 civarında Albion Savaş Gemisi sahili bombardıman altına almıştır. Saat 06.20 de sandallar ile 1st Dublin Fusiliers e bağlı üç Bölük ve bu birliğin geri kalan askerleri ile 1st Royal Munster Fusiliers, 2nd Hampshires in iki bölüğü, West Riding Royal Engineers ve Anson Battalion RND e ait bir Takım River Clyde adlı bir kömür gemisi ile çıkmaya çalışmıştır.

Sandallarda 700, River Clyde gemisinde ise 2000 kişi ilk dalga olarak karaya çıkarmayı gerçekleştirmeye çalışırlar. Türk savunması karşısında sandallardaki 700 askerden sadece 300 ü kumsala ulaşıp oradaki tümsek ardında korunmaya çalışırlar. River Clyde gemisinin önüne köprüler ilave olunmuşsa da, karaya yaklaşık 50 metre kala dibe oturması bunlar uzunlukları gereği kumsala çıkartma için yetersiz gelmiş ve sandal ile mavnalar kullanılarak uzatılmaya çalışılmış. Bunların birbirlerine bağlanması esnasında Komutan Unwin RN üç kez gidip gelip ateş altında bunların birbirlerine bağlanmasını sağlamış ve buna karşılık bir Victoria Cross Madalyası almıştır. River Clyde deki askerler iki kez çıkartma teşebbüsü gösterseler de Türk savunması bunu durdurmaya başarmış ve komutanların silah zoruyla dahi askerler bir daha denemeyip karanlık basıncaya kadar karaya oturtulan gemide kapana kısılmışlardır. Deniz kıyısında 30 metre kalınlığında kırmızıya bürünmüştür. River Clyde o gün ayrıca dört kez Anadolu yakasından ( Orhaniye Tabyası ) top mermileri ile vurulsa da, her dört merminin de patlamamasından gemiye fazla zarar verememişlerdir.

Ayrıca Seddülbahir Köyün hemen doğu sahilinde bulunan yaklaşık 40 metre yüksekliğindeki yamaçların sahiline ( The Camber ) Dublin Taburundan iki Takım sandallar ile çıkmış ve askerlerimiz tarafından imha edilmişlerdir.

Burada da yine 3. Tabur askerlerimiz yer almış olup özellikle Ezineli Yahya Çavuş ve takımı kahramanlaşmışlardır.

Morto Koyu – S Beach

Uzun bir sahile sahip Morto Koyunun hemen arkası bataklık idi ve çıkartma noktası olarak bu sahilin en doğusu Hisarlık Tepesi ( De Tott’s Battery ) yamacı seçilmiştir.

Cornwallis adlı Savaş Gemisinin bombardımanından sonra 2nd South Wales Borders Taburunun üç Bölüğü ile takviyeleri, yaklaşık saat 07.30 da 800 kişi bu noktaya çıkmıştır. 2. Tabur 8. Bölüğün yaklaşık 80 askeri burada bulunup Eski Hisarlık surlarına kadar geri çekilmiş ve orada mevzilenmişlerdir.

25 Nisan 1915 Seddülbahir Bölgesi Çıkarma sonrası

Çıkarmayı gerçekleştiren 29. Tümen İngiliz İmparatorluğun Büyük Cihan Harbi öncesindeki 3 profesyonel askeri birliklerinden bir tanesidir ve Komutanları ( General Hunter Weston ) bu sebepten dolayı kesin bir Zafer elde edeceklerini düşünmektedirler.

Albay Konyalı Sami Bey komutasındaki 9. Tümen 26. Alayın üç Taburu yaklaşık 30 km uzunluğundaki bu sahil kısmında sorumlu olup, Tekke ve Ertuğrul Koylarında doğrudan sahilde savunmakla hazırlıklar yapmışlardı. Buraya kesin çıkacak gözüyle bakıldı çünkü 17 Nisan tarihinde Çanakkale Boğazından Marmara’ya ulaşmaya çalışan İngiliz Deniz Altısı olan E 15 den esir alınan Mr. Palmer den bu konuda bilgi alına bilinmişti.

Böylece Ana Çıkarma sahilindeki (Ertuğrul ve Tekke Koyları) düşman askerler durdurulmuş, diğer üç noktaya çıkanlar ise onları bekleyip gelmediklerini fark edince yerlerinden (İkiz ve Morto Koyları) fazla kıpırdamamış ve yeni emir beklemişlerdir. Hal buki fazla uzakta olmayan Tekke Koyu üstü olan Ay Tepe de ve özellikle Ertuğrul Koyunda Ana Çıkartma Birlikleri bütün gün can çekişiyorlardı.

Düşman ancak 25-26 Nisan gecesi çıkarmalara devam etme cesareti gösterip harap olan Seddülbahir Kalesini alınmış ve Köy içerisinde sokak – sokak ev – ev çatışmalar yaşanmıştır.

26 Nisan öğle saatlerinde Türk Birliklerine çekilme haberi ulaşıp yavaş ve güvenli bir şekilde geri hatta çekilmeye başlamışlardır. Saat 14 gibi arta kalan İngiliz Birlikleri Seddülbahir Kalesi Kapısından Komutan Walford ile Komutan Dougthy Wylie liderliğinde Eski Hisar mevki ne ulaşmışlardır. Geri çekilen birliklerimizden açılan ateş sonucu bu İngiliz komutanlar ölmüştür. Her ikisine Victoria Cross verilmiş olup, Dougthy Wylie nin Mezarı Eski Hisar Tepede – Walford un mezarı ise V Beach Mezarlığındadır.

Anzak ve Fransızlarda diğer bölgelerdeki çıkarmalarda kayda değer bir başarı gösteremediklerinden dolayı Fransız Birlikleri Kumkale den geri alınarak 27-28 Nisan Akşamı Ertuğrul Koyuna çıkarlar.

Böylece Seddülbahir Cephesinin Boğaziçi ne bakan bölüm Fransız, Ege Denizine bakan kısım ise İngilizler tarafından karşımızda yer alır.

27 Nisan sabahı arta kalan İngiliz Birlikleri Seddülbahir Köyünün günümüzdeki Mezarlığın kuzeyinde akan Kirte Deresine kadar ulaşabilmiş ve beklemektedirler.

28 Nisan Birinci Kirte Muharebesi 

Düşman Seddülbahir Köyünden görebildiği ve artık sadece 5 km uzaklığında olan Alçıtepe yi ele geçirmek için saat sabah 08.00 de arta kalan İngiliz ve Fransız askerlerini toparlayıp ilk ilerleme teşebbüsünü gösterir. Bu Birinci Kirte Muharebesi olarak geçer.

Geride hazırlıkları yapmış olan 9. Tümen 25 ve 26. Alaylardan arta kalan askerleri daha takviye alamamış ve düşman ilerlemesini durdurmaya çalışırlar. Düşman Kanlı Dere – Kara Ağaç Mevki – Zığındere Ağzı hattına kadar ilerleme fırsatı yakalar (yaklaşık 350 – 400 metre). Takviye olarak ise o gün aslen 7. Tümene bağlı 20. Alay, 19 Alay ve 15. Alayın 2. Tabur askerleri Seddülbahir Cephesine ulaşmış ve 9. Tümenin komutası altına verilmişlerdir.

Savaş gemilerinden aldıkları Top Atışı desteği bizlere büyük kayıplar verdirmiştir ( yaklaşık 3000 asker Zayi ).

1/2 Mayıs 1915 Gecesi

İngiliz ve Fransız birliklerini belli bir hatta durdurup, takviyenin gelmesiyle Türk Birlikleri akşam saat 22.00 de ağır topçu atışı başlatıp ardından Piyade ile bir Gece Taarruzu Kirte Deresi enleminde saldırıp Kereviz Dereye doğru yönelirler. İrlanda ile Senegal Birlikleri ağır kayıp verir ve Türk Askerleri iki yerden Düşman Cephesini delerler. 5th Royal Scots ile 1st Essex birlikleri İngiliz bölümünde, Anson Battalion ise Fransız bölümüne destek olarak gidip Askerlerimizi yine geri püskürtüler. Bu Taarruzumuzda İngilizler 700, Fransızlar ise 2000 zayi verdi.

3/4 Mayıs 1915 Gecesi

Çanakkale Cephesine İstanbul’dan ulaşan 15. Tümen ile saat 23.00 de başlayan Gece Taarruzu tekrarlanır. Hem Savaş Gemileri Topçu Atışı ve düşman askerleri ile yapılan bu mücadelede Taktik açısından ellimize bir şey geçmez ve 8000 kişilik Tümenin 5100 kişisi zayi olur.

Bu Taarruzun sonucunda Güney Cephesi Komutanı olan Alman Albay Von Sodenstern görevinden alınır ( Hastalık bahane edilir ) ve dönmemek üzere İstanbul’a gönderilir ve yerine 15. Kolordu Komutanı Alman Erich Weber atanır.

6 – 9 Mayıs İkinci Kirte Muharebesi

Bu ağır yaranın farkında olan Başkomutan Sir Ian Hamilton ve Cape Helles Cephe Komutanı General Hunter Weston takviye birlikler istemiş ve 42. İngiliz ile 2. Fransız Tümenlerinin göndermelerini sağlamışlardır. Türk Birlikleri aldıkları yaralarını daha sarmaya fırsat vermeden Anzak Sektöründen getirilen Avustralya ve Yeni Zelandalılar ile güçleri 50.00 kişiye ulaşan Seddülbahir deki düşman birlikleri hücuma geçer. Saat 11.00 gibi Topçu atışı ile başlayan ve Piyade hücumları ile devam eden Taarruzların sonucu olarak 200 metre kadar ilerleme fırsatı bulur, İngilizler 11.000 Fransızlar ise 4000 zayi verir. Bizim kayıplarımız ise 2000 askerdir.

Mukkavenet-i Milliye ile U25

Düşman Kara Birlikleri İngiliz Karliyet ve Fransız Donanması gemilerinin Topçu Atışı altında büyük zayiatlar vermekte idi ve buna karşı İstanbul’dan üç kovanlı Torpido Botu Mukkavenet-i Milliye getirilerek bir haftalık bir süre içersinde Alman Ast Subay ile Alman ve Türk Denizcileri tarafından İngiliz Botu gibi boyanarak 13/14 Mayıs gecesi Morto Koyuna sızdı. Burada bulunan iki Düşman Savaş Gemisi olan İngiliz “Goliath” ı üç torpido ile batırdı ve sağ salim Akbaş Limanına geri döndü. Ayrıca Slovenia daki Avusturya-Macaristan Deniz Üssünden hareket eden U25 adlı Alman Denizaltısı Ege Denizine ulaşıp Mayıs sonu “Majestic” ve  “Triumph” adlı İngiliz Savaş gemilerini batırınca Savaş Gemileri Limni Adasına geri çekilmişlerdir. Bu karar Seddülbahir Cephesindeki Birliklerimize birazda olsa rahat nefes aldırmıştır.

4 Haziran Üçüncü Kirte Muharebesi

İngilizler 20.000 ile Fransızlar 10.000 asker ile Alçıtepe’ye ulaşmak için 1,6 km uzunluğunda bir Hücuma çizgisi oluştururlar. İngilizler bu hatta yaklaşık 400 metre ilerleme kaydedip ayrıca Cephe Hattının daha kuzeye kaymasını sağlamışlardır, fakat Fransızlar bir etki yaratamayıp bu Hat daha sonra pek değişmeyecektir. Düşmanlar bu çarpışmalarda 6500 biz ise 9000 asker kaybederiz. Alman General Kannengiesser sonrasında şunu yazacaktır : “Eğer İngiliz ve Fransızlar ertesi gün saldırıya geçmiş olup devam etselerdi, korkarımki onları tutamazdık.” Fakat düşmanında iradesi kırılmıştı.

21-22 Haziran Birinci Kerevizdere Muharebesi

Kerevizdere Yatağı ve Kuzeybatı alana tesir edebilmek için Fransız lar Taarruza geçerek “Fasulye Tepe” yi ( 83 Rakımlı Tepe ) ele geçirerek bir sonraki Taarruzlarda avantaj sağlamak için hücum eder, ele geçirir ve 7000 kişi zayi ederler. Bizim ise kaybımız 5800 askerdir.

28-30 Haziran Zığındere (Gully Ravine) Çarpışmaları

Zığındere Yatağı Alçıtepe gibi tepe ve sırtlarda başlayıp Yarımadanın Güneyine akan 4 dereden bir tanesi ve batıda yer alıp en uzun ve belirginidir ( diğerleri Kirte Deresi, Kanlı Dere ile Kereviz Dere ).

Dere yatağın uzunluğu yaklaşık 6 km olup bunu %60 ı İngiliz %40 ı ise bizim ellimizde idi. Seddülbahir Cephe Hattı ortasında geçip kesiyor idi. Deniz ile buluşması ise batı sahillerde, Yarımadanın en güney ucuna yaklaşık 2,5 km kuzeydedir.

Fransızların ana ikmal sahili Ertuğrul Koyu olup, İngilizlerin ise Tekke Koyu ve Zığındere Ağzı. Zığındere düşman için Seddülbahir deki Cephesinde tek güvenli alandır çünkü beklenmedik derin, geniş ve böylece korunaklıdır.

Sabah saat 11.00 de başlayan Topçu ateşinin sonrasında Zığındere nin batısında yer alan cephe hattı ve sahil şeridinde İngilizler Taarruz eder ve yaklaşık 300 metre ilerleyip özellikle sahil boyunca hattı kuzeye çeker (Gurkha Bluff – Nuri Yamut Anıtı ). Türk Birlikleri bu çarpışmalarda belki de tüm savaş içersindeki en çok zayiatı kaydeder ve kaybedilen toprak parçasına geri alma teşebbüsü göstermez, çekildiği yerde kalır. 14000 asker kayıp veririz.

Ayrıca 30 Haziran tarihinde Fransızlar taarruz ederek Kutsi Tepeyi ele geçirirler.

12-13 Temmuz İkinci Kerevizdere Muharebesi

Sabah saat 05.00 de çok ağır bir bombardıman ile başlayan İngiliz taarruzları sonrasında şaşırtma olduğu anlaşılsa da hemen ardından esas Taarruz Fransızlar tarafından icra edilip, Kutsi Tepe ile Kerevizdere arasındaki Türk Siperleri hedef almakta idi.

60000 değişik çapta top mermisi harcanmış, 14 Uçak ile Piyadelerin kullanımı sonucu bu bölgedeki siperler düşman elline geçmiş ve geri Hatta yeniden mevzilenmiştir. 9450 askerimizi kaybederiz ki düşman zayiatı ise 4000 civarındadır.

6-13 Ağustos Seddülbahir

6-7 Ağustos Gecesi Büyük ve Küçük Kemikli Burunlarındaki çıkartmaları örtmek ve bizim askerlerimizi burada meşgul etmek için Cephe Hattı Merkezinde yaklaşık 1,5 km uzunluğundaki bir arazide İngiliz Birlikleri Hücuma geçer. İlk hücuma kalkan İngiliz Tugayı 3000 kişiden oluşup, 2000 kişi kaybeder. Birkaç gün devam eden çarpışmaların sonucunda düşman ciddi bir ilerleme kaydedemez.

Sonuç

Ağustos Harekâtından sonra büyük Muharebeler yaşanmamış ve Eylül ayında Müttefik ordusu Subay kademesinde çıkan sorunlar sebebiyle İngiltere Savaş Bankanı Lord Kichener cepheye gelir ve Ian Hamilton’u görevden alır.

Ekim ayında Bulgaristan’ın Birinci Dünya savaşına girmesi Müttefikleri zor duruma düşürmüş ve 28 Kasımda yaşanan fırtına bardağın taşmasına son damlası olmuştur. Fırtına sonrası soğuyan hava ve yaklaşan kış şartları her iki taraf da zorlamıştır.

Müttefik ordusu içersinde özellikle sömürgelerden gelen askerler kış şartlarına alışık olmayıp fırtına sonrasındaki bir hafta içersinde 14.800 askeri hastalıktan dolayı çekmek zorunda kalmıştır.

Böylece günümüzdeki yabancı askeri tarihçilerinde dediği gibi Çanakkale Savaşın sonu daha ilk günün sonunda belli olmuştur. Çünkü akabinde siper savaşlarına dönüşüp ortaya çıkan ve kullanılan silahlar doğrultusunda hiçbir taraf diğerini yenememiştir.

Hedef ve büyük bir hayal olan Konstantiniye ( İstanbul ) önce Çanakkale Boğazı olmuştur, akabinde Kilitbahir Platosu olmuştur, akabinde Alçıtepe olmuştur ve sonunda sadece 20 metre önünde yer alan Y13 ( karşı siper ) olmuştur.

Büyük bir Zafer düşü ile başlayan düşmanlar o kadar da yıkıcı bir hezimet ile karşılaşmış ve Yılbaşı öncesi Fransızlar çekilmiş ve son İngiliz Birlikleri ise Tekke Koyundan 9-10 Ocak 1916 gecesi ayrılmışlardır.

İlginç olan diğer bir durum ise gidip – gitmedikleri konusunda emin olmak isteyen Komutanlarımız 6 Ocak 1916 gününde son Taarruzu yapar ve kayıp vererek gitmediklerini anlıyoruz. Halbuki bu Taarruz İngiliz değil de, Fransız siper hattına yapılsaydı ta Morto Koyuna kadar birliğimiz ilerleyebilirdi.

253.000 Zayiatımızın 150.000 i Seddülbahir Cephesinde verilmiştir.